Bilim insanlarından yeni ikaz: “Tehlike büyüyor, lakin nereden geldiğini bilen yok”

Yapılan bir araştırma, ozon katmanını tahrip ettiği için 1980’lerde yasaklanan CFC’lerin tekrar kullanılmaya başlandığını ortaya koyuyor. Lakin nerede ve neden kullanıldığı muhakkak değil.

Ülkelerin ozon katmanına ziyan veren kimyasalların kullanımını azaltmayı kabul etmesinden otuz yıl sonra, ozonun 2060’lara kadar büsbütün güzelleşeceğine dair umut verici işaretler var. Lakin şimdi tehlikeyi atlatmış değiliz. Bu ay Nature Geoscience mecmuasında yayınlanan bir çalışma, 1980’lerde yasaklanan tehlikeli gazların emisyonlarının bugün artmakta olduğunu ve bunun yalnızca ozon katmanı için değil iklim değişikliği için de tesirleri olduğunu gösteriyor. Daha da telaş verici olanı, bu emisyonların kimilerinin artmasına tam olarak neyin neden olduğundan emin olmamamız.

Ozon katmanına ziyan veren kirletici kümesi kloroflorokarbonlar yahut CFC’ler olarak isimlendirilir ve bunlar daha evvel soğutucu akışkanlarda, klimalarda, aerosol kutularında ve öbür uygulamalarda yaygın olarak kullanılıyordu. 1980’lerin sonunda yürürlüğe giren memleketler arası mutabakat olan Montreal Protokolü, ülkelerin bu CFC’lerin kullanımını etaplı olarak durdurmasını gerektiriyordu. Protokol, çetrefilli ve global bir etraf probleminin ele alınmasında büyük ölçüde tarihi bir muvaffakiyet olarak kabul edilmekte.

İngiltere’deki Bristol Üniversitesi ve Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi’nde araştırmacı olan çalışmanın baş muharriri Luke Western, Earther’a gönderdiği e-postada, CFC emisyonlarının global durumunu anlamak için araştırmacıların CFC’lerin atmosferik ölçümlerini ve gazların dünya çapında nasıl hareket ettiğine dair bir model kullandıklarını söyledi. CFC ölçümleri dünyanın dört bir yanındaki istasyonlardan toplandı.

Çalışma, 5 farklı CFC tipinden kaynaklanan emisyonların arttığını ortaya koyuyor. Bu CFC’lerden 3’ünün açıklanabilir bir nedeni var: Montreal Protokolü’nde, büyük ölçüde CFC’lerin yerine kullanılan kimyasallar olan kimi hidroflorokarbonların (HFC’ler) üretiminde bir ölçü CFC emisyonuna müsaade veren bir boşluk. HFC’ler ozon katmanına çok fazla ziyan vermese de, global ısınma üzerinde telaş verici tesirleri olan güçlü sera gazları. Bu ortada Biden idaresinin, Eylül ayında Montreal Protokolü’nde HFC kullanımını kademeli olarak sonlandıracak global bir değişikliğe imza attığını da belirtelim.

Western ve takımı tarafından yapılan araştırma, emisyonları somut olarak muhakkak bir bölgeye yahut fabrikaya bağlayamıyor; lakin kimi varsayımlarda bulunabiliriz. Çin, tarihî olarak dünyanın en büyük HFC üreticisi olmuştur. Louisiana’da bulunan bir Honeywell fabrikasının da Çin’i takip ettiği bildiriliyor.

Western’in eş müellifi, Dübendorf’taki İsviçre Federal Gereç Bilimi ve Teknolojisi Laboratuarlarında atmosferik kimyager olan Martin Vollmer, geçen ay düzenlenen bir basın toplantısında “gerçekten hiçbir fikrimiz yok. Bu kimyasalların yan eser olarak ortaya çıkacağı rastgele bir kimyasal süreç bilmiyoruz” diyor ve devam ediyor: “Başkalarının da bu emisyonlardan haberdar olması için erken bir ikazda bulunmayı umuyoruz.“