Sıcak Sahra Çölünde Yaşanan Kar Yağışı Herkesi Şaşırttı!
Sıcak bir çölde kar yağışı olması bir çelişki üzere görünebilir lakin en sonuncusu 2022 Ocak tarihinde olmak üzere son on yılda Sahra Çölü‘nde birkaç kere kar yağışı kaydedildi. Bu kar yağışı sıra dışı görünse de, gibisi görülmemiş bir durum değil.
Karın oluşması için iki besbelli hava özelliği gerekli: Soğuk ve nemli hava. Karın varlığı, atmosferdeki hava sirkülasyonu ile karın üzerine düştüğü kara yüzeyinin tabiatının özel bir birleşimini yansıtıyor.
Sahra’da çoklukla çok yüksek sıcaklıklar (50°C’den fazla) yaşansa da, çıplak arazi yüzeyi ve bulutsuz gökyüzü nedeniyle bilhassa geceleri çok düşük sıcaklıklar da yaşanıyor. Örneğin Ocak 2005 tarihinde kuzey yarımkürede kış mevsimi sırasında Cezayir’de -14°C’lik bir soğuk kaydedildi.
Sahra, dünyanın en büyük sıcak çölü. Kuzey Afrika’da 11 ülkeyi kapsıyor: Cezayir, Çad, Mısır, Libya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Batı Sahra, Sudan ve Tunus. Batıda Atlantik Okyanusu, doğuda Kızıldeniz, kuzeyde Akdeniz ve güneyde Sahel bozkırı ile çevrili.
Kış hava sirkülasyon modelleri serin ve nemli havayı Atlantik ve Akdeniz’den kuzey Sahra’ya hakikat çeker. Bu, bu mevsimde Sahra saçakları boyunca daha yüksek kış yağışlarına neden olur.
Fas ve Cezayir’deki Atlas Dağları üzere daha yüksek tabanlarda, yükselen hava soğuyabilir, ağırlaşabilir ve hava gereğince soğuksa, nem donarak kar kristalleri ve akabinde bir kar örtüsü oluşturabilir. Arazi yüzeyi de soğuksa, kar kalıcı olabilir ve çabucak erimez. Bu hava şartları altında ve bu dağlık bölgelerde, Sahra’da bazen kar görülebilir.
Sahra’nın merkezi çok kuraktır ve yılda 100 mm’den daha az yağış alır, lakin birebir vakitte dört tarafında da su kütleleri vardır. Atlantik Okyanusu, Akdeniz ve Hint Okyanusu’ndan bölgeye kış aylarında kuzey Sahra’da düşük basınçlı siklonlar, yaz aylarında ise güney Sahra’da muson yağmurları ile ıslak hava gelir. Bu nedenle çölün etrafı, merkezinden daha ıslaktır. Bu, çölün etrafında kar oluşma mümkünlüğünün daha yüksek olduğu manasına gelir.
Atlas Dağları, Atlantik’e yakınlıkları ve yükseltileri nedeniyle bilhassa bir kar kapanı vazifesi görür. Cezayir’in Aïn Séfra kasabası 1979, 2016, 2017, 2018, 2021 ve 2022’nin kuzey yarımküre kışlarında kar gördü. Bu son olay, kum zirvelerini ince beyaz bir örtüyle kaplayan hafif bir tozlanmaydı, meğer örneğin 2018’de yüksek kesitlere 30 cm’ye kadar kar yağdı. Atlas Dağları’nda, çoğunlukla makine üretimi kar içerse de, birkaç kayak merkezi bulunur ve ispatlar burada nispeten sık bir halde kar yağdığını gösteriyor.
Sahra’da kar yağışının artıp artmadığı konusunda ise şimdi kesin bir karşılığımız yok. Kesin bir karşılığa sahip olmamamızın sebebi kısmen geçmiş olaylar konusunda data eksiliğinden, kısmen de iklim modelleme uğraşlarının düşük nüfusa sahip Sahra’ya odaklanmamasından kaynaklanıyor.
Sahra’nın değerli bir özelliği, büyüklüğü (9 milyon km2) ve uzaklığıdır. Bu, yağış ve kar yağışının zamanlamasını, ölçüsünü ve dağılımını haritalamak için artık saha gözlemlerinden çok uydu uzaktan algılama yollarının kullanıldığı manasına geliyor. Fakat bu sırf son birkaç on yıl için geçerli: 1970’lerde uydu kayıtlarının kullanılmaya başlamasından evvel kar yağışı kalıplarına dair çok az bilgi bulunuyor. Yani Sahra kar yağışı tarihî olarak düşündüğümüzden daha yaygın olabilir.
Lakin global olarak bakıldığında, iklim değişikliği şimdi öngörülemeyen hava modellerine de yol açıyor. Bu değişiklikler Sahra’da, daha nemli Sahel kıyısı boyunca ve Atlantik ve Akdeniz kıyıları boyunca artan yağış değişkenliği manasına gelebilir.
Dağlardaki daha soğuk şartlar devam ederse, kar olaylarının devam etmesi beklenen gözüküyor ve zamanlama ve ölçü açısından daha değişken hale gelecek üzere görünüyor.
Kar yağışı kalıpları meçhul olsa da, Sahra’nın iklim değişikliği altında karşılaştığı ana zorluk bu değil. Dağların kara tarafının daha kuru olacağı ve Sahra’nın merkezinin kuru kalacağı ve daha da sıcak olacağı iddia ediliyor. Yeraltı suyu akiferlerinin (sutaşır – yeraltı su tabakası) artan kuruluk ve sürdürülemez halde pompalanması ve kirlenmesi, tarım ve büyüyen kentler için daha az su bulunması manasına geliyor.
Son yıllarda Sahra’nın kendisi de güney Sahel’in daha kuru hale gelmesi ve çöle dönüşmesi nedeniyle büyüyor ve bu durumun önümüzdeki yıllarda da devam etmesi olası görülüyor…
